Άρθρο στην εφημερίδα «Η ΑΥΓΗ», 5-4-16
Η έρευνα στην εποχή της κρίσης
ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΓΕΩΡΓΑΤΟΥ*
Εκ των πραγμάτων, τίθεται το εξής ερώτημα: Μετά τις διαρροές του WikiLeaks, με την αξιολόγηση να εκκρεμεί, τους πρόσφυγες να πλημμυρίζουν την Ειδομένη και τους αρρώστους να περιμένουν έξι μήνες για να αρχίσουν ακτινοθεραπεία στα νοσοκομεία, έχει νόημα να συζητάμε για την επιστημονική έρευνα και τα τοιαύτα;
Η σύντομη απάντηση είναι «ναι». Πρώτον, διότι ισχύει διαχρονικά και εφ' όλης της ύλης το αξίωμα του Ηράκλειτου ότι όλα έχουν σχέση με όλα. Δεύτερον, διότι η έρευνα δεν είναι όπως νομίζουν πολλοί ένα εγωιστικό παιχνίδι που ικανοποιεί τη ματαιοδοξία κάποιων αργόσχολων, αλλά μια πανάρχαια πρακτική που βασίζεται στην περιέργεια, στην αυτοπειθαρχία και στην ικανότητα να συγκεντρώνουμε επιλεκτικά την προσοχή μας. Η έμφυτη τάση να καταγράφουμε, να εξηγούμε και να αλλάζουμε την υλική πραγματικότητα που μας περιβάλλει παράγει πολιτισμό, κοινωνικό πλούτο, ευμάρεια - και τελικά ευτυχία. Είναι αυτά ακριβώς που μας λείπουν σε περιόδους κρίσης.
Μια από τις θεσμικές καινοτομίες που εισήγαγε η κυβέρνηση τον Ιανουάριο του 2015 ήταν η δημιουργία ειδικού χαρτοφυλακίου για την έρευνα στο υπουργείο Παιδείας. Μετά από δώδεκα μήνες, μεσούσης της οικονομικής κρίσης και με χίλια δύο προβλήματα να περιπλέκουν διαρκώς την κατάσταση, το υπουργείο παρουσιάζει το πρώτο δείγμα της δουλειάς του με τη μορφή νομοσχεδίου που έχει τον τίτλο «Ρυθμίσεις για την έρευνα και άλλες διατάξεις» και θα κατατεθεί αυτή την εβδομάδα στη Βουλή.
Το νέο σχέδιο δεν είναι βέβαια η ριζοσπαστική μεταρρύθμιση που είχαμε στον νου πριν από δυο χρόνια. Είναι όμως μια πολύ αξιόλογη προσπάθεια για μια σειρά λόγων. Πρώτον, διότι αποκαθιστά τον δημόσιο χαρακτήρα των ερευνητικών φορέων (που είχε τρωθεί με τον νόμο που ψήφισε πριν καταρρεύσει η συγκυβέρνηση Ν.Δ. - ΠΑΣΟΚ) και αποσαφηνίζει τις ευθύνες της Πολιτείας στην υποστήριξη της έρευνας. Δεύτερον, γιατί περιλαμβάνει ορισμένους οργανωτικούς νεωτερισμούς που εξασφαλίζουν την αντιπροσωπευτικότητα, το κύρος και την επιτελικότητα του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας. Τρίτον, γιατί απλοποιεί μια σειρά διατάξεων και αναθεωρεί ένα υπερ-κανονιστικό σύστημα ελέγχου που δεν άφηνε περιθώρια για ευελιξία στη διαχείριση των ερευνητικών κονδυλίων. Και, τέταρτον, διότι προστατεύει τα εργασιακά δικαιώματα των ερευνητών και ουσιαστικοποιεί τις διαδικασίες με τις οποίες εκλέγεται και ελέγχεται η διοίκηση των ερευνητικών φορέων.
Υπάρχει άλλο ένα ποιοτικό στοιχείο στο δείγμα γραφής του υπουργείου: η σοβαρότητα και το μέτρο. Ό,τι προτείνεται στο σχέδιο νόμου είναι το προϊόν μιας συλλογικής δουλειάς και ο καρπός ενός πραγματικού -και κατά καιρούς βασανιστικού- διαλόγου με την ερευνητική κοινότητα. Δεν πρόκειται λοιπόν ούτε για «καπέλο» ούτε για συρραφή συντεχνιακών αιτημάτων, όπως μας είχε συνηθίσει μέχρι τώρα η πολιτική ηγεσία, αλλά για μια σύνθεση απόψεων που τις χαρακτηρίζουν η ανιδιοτέλεια, η μετριοπάθεια και η καλή γνώση του αντικειμένου.
Προφανώς παραμένουν αναπάντητα κάποια καίρια ερωτήματα. Πώς θα προωθηθεί η πραγματική Αριστεία, δηλαδή η συστηματική επιδίωξη του πρωτότυπου και του καλώς καμωμένου; Πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της διαρροής νέων επιστημόνων στο εξωτερικό; Υπάρχει περιθώριο για την αλλαγή του διευθυντο-κεντρικού μοντέλου διοίκησης στα ερευνητικά ινστιτούτα; Πώς θα εξασφαλιστούν η τακτική χρηματοδότηση της έρευνας και η βιωσιμότητα των ερευνητικών υποδομών; Πώς θα καλλιεργηθεί μια νέα κουλτούρα συνεργασιών και συμπράξεων ανάμεσα στα δημόσια ιδρύματα και τον ιδιωτικό τομέα για να αξιοποιηθούν τα ερευνητικά αποτελέσματα προς όφελος της κοινωνίας; Με ποιον τρόπο θα συμβάλουν στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα;
Ο κατάλογος είναι μακρύς, αλλά το νομοσχέδιο που κατατίθεται τώρα προς ψήφιση είναι μόνο η αρχή. Ακολουθούν δύο ακόμη νομοθετικές πρωτοβουλίες. Η πρώτη αφορά τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου μηχανισμού ερευνητικής χρηματοδότησης που θα ενισχύσει τη βασική έρευνα, την επιστροφή νέων επιστημόνων, τις υποδομές και την ανάπτυξη της καινοτομίας. Η δεύτερη θα είναι ένας ολοκληρωμένος νόμος - πλαίσιο για την έρευνα. Κρατήστε αυτό: Όταν η προσπάθεια του υπουργείου Παιδείας ολοκληρωθεί, οι κακοπροαίρετοι που βιάστηκαν να καταγγείλουν την Αριστερά ως εχθρό της αριστείας θα τρίβουν τα μάτια τους!
* Ο Σπύρος Γεωργάτος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
http://www.avgi.gr/article/6421686/i-ereuna-stin-epoxi-tis-krisis
